Drie schokken zorgen voor een perfecte storm

2022 was in meerdere opzichten een keerpunt. Er kwam een einde aan een aantal trends die al enkele decennia gaande waren. Want tot die tijd daalden de inflatie en rentes bijna onafgebroken, brak de internationale handel verder open en hielden overheden en centrale banken er sinds 2008 een soepel budgettair en monetair beleid op na.

Maar er kwamen andere tijden. Drie schokgolven schudden de wereld door elkaar:

• De productieschok. De coronacrisis van 2020-2022 deed gezinnen gedwongen sparen, maar eens terug in het ‘rijk der vrijheid’ wilden ze het geld laten rollen. De productie moest razendsnel schakelen, van haast complete stilstand naar volle gas, en dat gebeurde niet zonder horten en stoten. Deze schok in de productieketen is gelukkig tijdelijk, want de bedrijven zullen zich uiteindelijk reorganiseren.
• De klimaatschok. De ambitie om over te schakelen naar een koolstofvrije economie zal ettelijke decennia in beslag nemen en aanzienlijke investeringen vergen in nieuwe technologieën en hernieuwbare energiebronnen. Ondertussen wordt de (vooralsnog onontbeerlijke) traditionele energieproductie almaar kostelijker en inefficiënter omdat er onvoldoende in geïnvesteerd wordt. Met deze schok zullen we een hele tijd moeten leren leven.
• De geopolitieke schok. De Verenigde Staten willen hun economische dominantie behouden en de opkomst van rivaal China tegengaan. Door hun productie terug naar huis te brengen willen ze hun handelstekort weer in evenwicht te brengen. Sinds de regering-Trump werden de tariefmuren steeds hoger opgetrokken. Zij vormen een ernstige belemmering voor de vrije internationale handel en de mondiale productieketens, twee parameters die gedurende ruim dertig jaar garant stonden voor een lage inflatie. De oorlog in Oekraïne en de sancties van de Westerse landen versterkten de protectionistische reflex van en de wedijver tussen de grote economische zones. Ook deze schok zullen we nog een hele tijd voelen.

De drie schokken zorgden samen voor een perfecte storm, die de prijzen door het dak deden gaan. Centraal bankiers, politici en economen werden in snelheid gepakt, de inflatie bleek dan toch niet zo tijdelijk en beperkt als eerst gedacht. Enkel kordate maatregelen zullen de inflatie kunnen temmen, maar dat zou de economische groei wel eens ernstig kunnen afremmen.

Streefcijfer van 2% inflatie niet binnen handbereik

Ongeveer overal ter wereld is inflatie top of mind. In de Verenigde Staten bedroeg de inflatie in juli 8,5%, een lichte daling ten opzichte van juni (9,1%). In de eurozone stijgt de inflatie nog verder door, van +8,6% in juni tot +8,9% in juli en 9,1% in augustus. Europa is immers veel afhankelijker van Russisch gas dan de Verenigde Staten. Japan blijft gespaard van hoge inflatie, en ook China hoeft zich niet al te veel zorgen te maken wat inflatie betreft.

Evolutie van de inflatie in de VS en de eurozone

Bron: Eurostat en U.S. Bureau of Labor Statistics

De stijgende energie- en voedselprijzen dragen het sterkst bij tot de inflatie. De explosie van de gasprijzen verleidt analisten en journalisten ertoe om de huidige crisis te vergelijken met de olieschok van de jaren zeventig. Met dat verschil dat energie vandaag een veel kleiner deel van de economie uitmaakt dan in het verleden.

Stijgende energie- en voedselprijzen dragen het meest bij tot de inflatie.

Ondertussen sijpelen de prijsstijgingen ook door naar de dienstensector. De opwaartse druk op de lonen brengt een inflatiespiraal op gang. Het streefcijfer van de centrale banken – 2% inflatie – lijkt dan ook ver weg , en zal waarschijnlijk niet terugkeren vóór 2024.

Centrale banken duwen hard op de rem

De torenhoge inflatiecijfers hebben de centraal bankiers wakker geschud. "Nieuwe krachten dwingen ons om anders na te denken over het monetaire beleid", sprak voorzitter Jerome Powell van de Federal Reserve (Fed).

Die verhoogde haar beleidsrentes in een razendsnel tempo. Twee opeenvolgende verhogingen met 75 basispunten (0,75%) brachten de Amerikaanse rente op een niveau tussen 2,25% en 2,50%. Een verdere verhoging met 75 basispunten in september wordt niet uitgesloten.

De Europese Centrale Bank (ECB) stelde zich aanvankelijk terughoudender op, maar trok in juli haar rente op met 50 basispunten (0,50%), de eerste renteverhoging sinds 2011. Op 8 september deed ze er nog eens 75 basispunten bij. De meeste andere centrale banken verhoogden eveneens hun rentes, zelfs de Zwitserse centrale bank.

De aanhoudende Inflatie, stijgende rentes en een krappe arbeidsmarkt wegen op de economie.

Drie landen verstrengen hun rentebeleid niet. China versoepelt zijn monetaire beleid om de economie te stimuleren, Japan is dolgelukkig met de terugkeer naar een inflatie van 2% na decennialange deflatie, en de Turkse president Erdogan zet, onder invloed van zijn regering, graag de wereld op haar kop door een inflatie van ruim 80% te bestrijden met … een renteverlaging.

Groeivertraging komt eraan

De stijgende energieprijzen - vooral in Europa - en productieprijzen, en de hogere rentes die geld lenen duurder maken, wegen op de economie. Het gebrek aan beschikbare arbeidskrachten en verstoorde toeleveringsketens doen daar nog een schepje bovenop. Toch zijn er ook al cijfers die erop wijzen dat de toeleveringsketens aan het herstellen zijn. Zo lijken de tekorten aan containers en elektronische componenten stilaan opgelost.

De economie vertraagt (% jaarlijkse verandering van het reële bbp)

Bron: IMF en Capital Economics

Het economische herstel zal wereldwijd sterk vertragen: van +6,1% in 2021 naar +2,5% verwacht in 2022 en +2,7% in 2023 (cijfers Capital Economics)

• In de Verenigde Staten drukken de fors hogere rentes, de stijgende energieprijzen en oplopende lonen op de groeivooruitzichten. Ook de overheidssteun zal afgebouwd worden. Verwacht wordt dat de groei zal vertragen van 5,7% (2021) tot 1,7% (2022) en 1,4% (2023).
• Europa wordt bijzonder hard getroffen door de Oekraïnecrisis. Het incasseert voluit de gevolgen van de sancties tegen Rusland, onder andere op het vlak van energievoorziening. De industrie, vooral de chemische sector in Duitsland, en de Europese huishoudens betalen een zware tol voor de explosieve gasprijzen. Sommige bedrijven twijfelen er zelfs aan of het nog wel rendabel is om hun productie op peil te houden. Het minder strenge rentebeleid in de eurozone geeft wat soelaas, net als de zwakkere euro (-13% ten opzichte van de Amerikaanse dollar) en het Europese herstelplan, waarvan de effecten voelbaar beginnen te worden. In de eurozone wordt daarom ook een groeivertraging verwacht: +3% groei in 2022 en +0,5% in 2023.
• In China zetten het zero-covidbeleid, de hoge energieprijzen en de vastgoedcrisis een rem op de groei. De autoriteiten hebben onlangs monetaire en fiscale stimuleringsmaatregelen aangekondigd ten belope van 2% van het bbp. Die zouden de groei moeten opkrikken naar +3,3% in 2022 (fors lager dan China’s oorspronkelijke doelstelling van 5,5%) en +4,6% in 2023.

De wereldeconomie zal nog groeien, zij het aan een trager tempo.

Recessie als collateral damage? De beurzen twijfelen

Beleggers hopen er nog steeds op dat het mogelijk is de inflatie te beteugelen zonder een recessie te veroorzaken. Na een dieptepunt te hebben bereikt (-16% in de VS in juni en -16% in de eurozone in juli), hebben zij hun vertrouwen in de loop van de zomer herwonnen, om eind augustus weer te verzwakken. Op 5 september bedroeg het verlies in eurotermen sinds nieuwjaar net geen 6% in de VS (S&P 500), ruim 13% in de eurozone (Stoxx Europe 600) en 8% in Azië (MSCI Asia ex Japan).

Het economische nieuws toont een zeer uiteenlopend verhaal. Het consumenten- en ondernemersvertrouwen is gedaald, maar de bedrijfswinsten zijn nog steeds robuust en de arbeidsmarkt is sterk, vooral in de VS.

Zal de economische vertraging voldoende zijn om de inflatie tot bedaren te brengen? Dat zou de centrale banken moeten overhalen hun strenge rentebeleid te versoepelen en zo een recessie te voorkomen. Dit ideale scenario is mogelijk, maar zal veel behendigheid van de centraal bankiers en een gezonde dosis geluk vragen. Zij zullen de monetaire rem moeten loslaten bij het eerste teken van een aanhoudende daling van de inflatie.

Het scenario van een economische vertraging veronderstelt dat centraal bankiers versoepelen van zodra de inflatie aanhoudend daalt.

Beleggers op de obligatiemarkten hebben het al even hard te verduren dan aandelenbeleggers, ook al was er na de spectaculaire crash van de eerste jaarhelft een licht herstel. De belangrijkste obligatie-indices blijven diep in het rood staan (-12% tot -14% voor de staats-, bedrijfs- en hoogrenderende obligatie-indices), ultra-gevoelig als ze zijn voor de toekomstige rentebeslissingen van de centrale banken.

Evolutie obligatiekoersen sinds het begin van het jaar

Bron: Solactive